Cloud computing, en daarmee software-as-a-service, zijn zonder twijfel de top buzzwords van het moment in de IT-industrie en zijn verantwoordelijk voor die processen en economische scenario’s die momenteel onbeperkt hoop geven aan een hele industrie. De cloud als motor van de technologie belooft zowel de vorming van volledig nieuwe modellen, maar stelt ook toekomstige inspanningen veilig en maakt ook de ontplooiing van voorheen onbekende ideeënsferen mogelijk. Met dit in het achterhoofd willen wij onze bijdrage leveren en u laten zien waartoe de cloud momenteel in staat is en waartoe hij in de toekomst in staat zal zijn. Daarnaast willen wij ook proberen u bewust te maken van hoe wij zelf veranderen of zullen veranderen door de cloud. In het tweede deel, dat binnenkort volgt, zullen we de bekendste vertegenwoordigers van clouddiensten met prestaties, bediening en benodigde software nader toelichten. Laten we dus beginnen met de “theorie”…

Cloud computing als groeimotor

Om het geloof in de zaak kracht bij te zetten, eerst de feiten die verantwoordelijk zijn voor de heersende goede stemming bij het kijken naar wolken in de lucht. Momenteel en wereldwijd zal cloud computing naar verwachting miljarden aan inkomsten genereren, in de dubbele cijfers let wel. Terwijl de uitgaven voor wereldwijde publieke cloud computing in 2009 nog 17 miljard US dollar bedroegen, zouden ze in 2013 al meer dan 44 miljard bedragen. Dit betekent dat het marktaandeel binnen slechts vier jaar steeg van 4,7 naar 10,6 procent, in combinatie met een groeipercentage van 38% ten opzichte van de 14% van de overige IT-markt in deze periode. Voor de lokale Duitse markt worden de ramingen nog levendiger en illustreren zij de snelheid waarmee de cloud-markt in de belangstelling komt te staan. Uit studies van de Exporton Group AG blijkt bijvoorbeeld dat alleen al in 2010 1,14 miljard euro is uitgegeven aan cloudtechnologieën, -diensten en -consultancy. Met een jaarlijkse groei van meer dan 40% zullen de IT-uitgaven voor cloud computing dus proportioneel groeien van 1,4% (voor 2010) tot maar liefst 9,1% in 2015 (bron).

De cloud ontpopt zich dus als een groeimotor voor IT, maar zorgt ook voor een sterk werkgelegenheidseffect in het algemeen, dat in Duitsland tegen 2015 naar verwachting ongeveer 250.000 banen zal opleveren (bron). Hoezeer alle betrokkenen zich al bewust zijn van de processen om de omzet en productiviteit te verhogen, blijkt onder meer uit het feit dat in 2009 slechts 40% van de Duitse bedrijven überhaupt gebruik maakte van clouddiensten, terwijl vandaag de dag slechts 24% de cloud vermijdt (bron). Over het algemeen is de mening van met name IT-managers en analisten als volgt: “Beweging en prestaties ja, maar nog steeds in een leercurve en opbouwfase”.

Met een awareness van meer dan 80% binnen de IT-sector heeft zich al vroeg een zeer brede awareness ontwikkeld – blijkbaar wil niemand hier het naderende mooie weer missen. Anderzijds blijkt hieruit ook dat veel mensen de cloud als iets vertrouwds ervaren, en daar zijn goede redenen voor.

De cloud – erfenis van het mainframetijdperk

De cloud is niet van de ene op de andere dag ontstaan. Zelfs de flexibele toepasbaarheid van infrastructuren en de massale geschiktheid van het internet, die in de jaren negentig begonnen, weerspiegelen slechts het leggen van de fundamenten van iets dat al veel eerder bestond – zij het op kleinere schaal. Het oorspronkelijke idee van cloud computing is veel ouder dan toepassingssystemen als MacOS, Unix of Windows en is gewoon de geschiedenis van mainframes en terminals of het resultaat van hun voortdurende ontwikkeling. Ter herinnering: het tijdperk tussen 1950 en 1970 werd vooral gekenmerkt door bedrijven als IBM, Fujitsu en Siemens, die voet aan de grond kregen in de groeiende halfgeleidermarkt en de eerste mainframes en servers realiseerden op basis van transistortechnologie en microcontrollers. Weg van het publieke oog bleef deze hardwaretak zich ononderbroken ontwikkelen, maar volledig gemaskeerd door de populariteit van thuiscomputers zoals de IBM PC of vergelijkbare modellen van Apple tot Atari, die vanaf de jaren tachtig met succes de markt van de thuisgebruikers en dus het publieke oog veroverden. Achter de deuren van banken, verzekeringsmaatschappijen of zelfs de door de staat gecontroleerde verwerking van massale gegevens bleef het mainframe echter duidelijk de maat der dingen. De combinatie van een krachtige server, waarop alle gegevens en programma’s worden opgeslagen, en de eindstations, die alleen bedoeld zijn om in te bellen, was en is nog steeds de optimale variant voor effectief werken in complexe kantoorscenario’s. In tegenstelling tot mainframes, die vooral wetenschappelijke berekeningen uitvoeren, waren mainframes in het verleden gespecialiseerd in snelle in- en uitvoerprocessen, waarvan de aantrekkelijkheid vooral afhangt van een snelle netwerkverbinding – een beperking die lange tijd onbereikbaar leek voor de massa. Het zijn dus vooral de korte reactietijd en de hoge snelheid van goedkope DSL-verbindingen die mainframes wereldwijd bevrijden uit hun schimmige bestaan van lokale netwerken. Mainframefabrikanten zoals Hewlett-Packard, Sun en Citrix profiteren van deze late comeback; zij kunnen hun bestaande know-how en sterk geoptimaliseerde servertechnologieën nu tegen lage kosten verhuren.

Dus met het internet als een wereldwijd netwerk wordt het idee van het mainframe nu op grote schaal beschikbaar voor het grote publiek, en terwijl de providers op de achtergrond opereren en hun capaciteit beheren en schakelen, is het de klant die de behoefte aan processorklok en opslag registreert – zonder dat hij precieze kennis hoeft te hebben van locatie of samenstelling. Juist dit vacuüm is de essentie van cloud computing. De toestand van relatieve onwetendheid tussen technologieleverancier en dienstverlener is wat cloud computing wil zijn: een concept en specifiek IT-bedrijfsmodel.

Onbegrepen cloud rommel

Het internet is dus volwassen geworden en goedkope DSL-verbindingen, het samengaan van gelijkgestemden in gemeenschappen, de opkomende behoefte aan informatie en ook de uitwisseling van gegevens op deelplatforms en muziekdownloadportalen beleven nu een fusie op wereldschaal in de cloud. Meer dan een strategisch economisch concept is de cloud daarmee echter ook een symbool geworden van de mentale abstractie van mysterieuze versluierde wezenloosheid, die met een lichte druk op de knop een zware hardware plug-in mogelijk maakt. Het laat echter ook ruimte voor verkeerde interpretaties. Zo is de wijdverbreide veronderstelling dat het modewoord “wolk” een veralgemening is van het formele layout-element van een witte doos, zoals die al decennia lang in technische tekeningen en datastroomdiagrammen wordt gebruikt, en nu een uitdrukking zou zijn van een tot nu toe onbekende willekeur, volstrekt absurd te noemen. Ook te vaag en exotisch is de opvatting die de emotionalisering van software in de wolk ziet en een stemmingsafhankelijk aanbod van mediathema’s en gezelligheid als een soort social branding wil begrijpen.

Zeker, technische vooruitgang staat ook voor sociale verandering, maar iets anders dan de voortzetting van de “overal-alles” mentaliteit van een Web 2.0 lijkt erg ver gezocht. Het is eerder alsof globalisering, consolidatie en synergievorming opnieuw een adequater bewustzijn en een gezondere objectiviteit creëren – met de cloud als generieke term. Dus als u in de cloud een geëvolueerd en zelforganiserend ecosysteem of een soort organisch-transparant metamodel wilt zien – waarom niet. Cruciaal is echter de definitie volgens welke cloud computing de combinatie is van mainframe en thin client – en nu uw desktop PC – en fabrikanten, intermediaire providers en klanten in hetzelfde schuitje komen. De situatie waarin alle rollen een onveranderlijke empathie voor elkaar voelen in het proces is ongetwijfeld zeldzaam en zorgt voor opwinding, vreugde en ook de euforie die momenteel dienovereenkomstig wordt waargenomen.

Al met al is cloud computing noch een uitgesproken nieuwigheid, noch een hype, noch een kortetermijntrend. De cloud als generieke term staat veel meer voor de verplaatsing van gegevens en diensten naar een aanvankelijk niet gespecificeerde hardwarestructuur en dus metaforische wolk. En hoewel er in verband hiermee geen standaardconfiguratie bestaat, wordt het interieur van de schijnbaar eindeloze wolkenband bepaald door vaste samenstellingen en identificeerbaar als een typische orde. In de kern combineert cloud computing dus paradigma’s van distributed computing met service-oriented architectures (SOA), waarbij het woord “cloud” wordt gebruikt om een marketingterm te creëren en een vereenvoudigd begrip te communiceren.

Als u nu denkt niets met een cloud te maken te hebben, staat u waarschijnlijk een verrassing te wachten. Online harde schijven, one-click hosters, e-mail inboxen – zelfs zonder expliciet herkenbare cloud labeling: ze hebben allemaal gebruik gemaakt van de cloud en haar diensten door de jaren heen. U zult zich nu dus bijna onvermijdelijk afvragen wat er precies in de cloud gebeurt, wat consumenten vandaag de dag met de structuren in de cloud kunnen doen en wat het precies is dat werkt. Laten we ons daarom nu eens verdiepen in de diepere terminologie rond geschikte programmeringsbenaderingen en bedrijfsprocessen en het cloud-district wat tastbaarder maken – laten we de relevante modellen en economische concepten eens nader bekijken.

Wolkvorming en -formaties

Zoals reeds vermeld is de cloud een quasi-verzameling van verschillende abstractieontwerpen en sterk gedifferentieerd door de ideeën van de respectieve aanbieder. Op dit punt biedt de politieke structuur van de wolken een eerste generalisatie van het wolkenlandschap. Als organisatievorm geeft zij een eerste antwoord op de ruwe socialisatievorm van de wolken en weerspiegelt zij ook overeenkomstige activiteiten in deze context. Het gaat om de synoniemen private cloud en public cloud.

Het verschil tussen beide vormen ligt in de use cases die zij elk vertegenwoordigen, en verdeelt de wolken in traditioneel verbonden ondernemingswolken (private cloud) en de meer publieke wolken voor meer algemene belangen (public cloud). De functie van de public cloud is het aanbieden van een aanbod dat minder restrictief is en niet noodzakelijk intern hoeft te worden gehouden. Het is vooral gericht op een breed scala van klanten, bedrijven of instellingen en propageert een zo groot mogelijke eigen verantwoordelijkheid. Bij de Exclusive Cloud en de Open Cloud bestaan verdere subvormen die het bewustzijn van belangrijke parameters meer in detail kunnen beschrijven – in tegenstelling tot de Private Cloud. Hier vinden klanten een infrastructuur die exclusiviteit belooft en tegelijkertijd interne bedrijfsniveaus toestaat (Departmental Cloud voor testdoeleinden, Exploratory Cloud voor uitproberen/ontwikkelen, Enterprise Cloud voor afdelingssamenwerking). De aan diensten gekoppelde toepassingen in de private cloud hebben gebruikers van één en hetzelfde bedrijf als klant en hebben een gevoeligheid die kan voldoen aan wettelijke eisen en ook rekening kan houden met interne bedrijfsnormen of kan werken met inachtneming van overeenkomsten inzake gegevensbescherming.

Dus als het verder gaat dan standaarden in hardware en consistentie van contact- en gebruikersgegevens is vereist, dan zit je eerder aan de veilige kant in een private cloud. Als premium segment heeft deze vorm van cloud de voorkeur van overheidsinstellingen en grote bedrijven.

Een hybride vorm van publieke en private cloud is op de markt beschikbaar via de zogenaamde hybride cloud. Deze moet het beste van beide sferen combineren en bijvoorbeeld middelgrote bedrijven voorzien van grootschalige wendbaarheid en grote bedrijven van een flexibel nood- en ontlastingsscenario. Voor de volledigheid moet hier ook de community cloud worden genoemd als vierde belangrijke cloudvorm. Deze kan worden gebruikt voor het samenvoegen van bedrijven of organisaties uit dezelfde sector die hun private clouds willen delen om kostenefficiënt te opereren vanuit de resource- en capaciteitsgebonden synergie.

De tot dusver getoonde cloudstructuren illustreren duidelijk het samenspel van abstracties op basis van hardwareconfiguraties enerzijds en de modellering van bedrijfsintensiteiten anderzijds. Door de algemene aanpak en de verscheidenheid aan clouds kan het doel om de optimale prestaties van een IT-bedrijf te vinden op een bijna ideale manier worden bereikt. Fluctuaties in prestaties, opslagvereisten en verkeer kunnen via cloud computing op een veel beter georganiseerde en intelligentere manier worden uitgevoerd en maken een efficiëntie mogelijk die niet kan worden bereikt met niet-dynamische systemen.

Softwareplatforms uit wolken

Zeker de tweede prominente thematische entiteit naast de publieke of private cloud is de zogenaamde cloud stack – een andere manier om de cloud te categoriseren. Met het lagenmodel van de stack kan het wolkenconcept worden beschreven aan de hand van een andere dimensie en wordt zo inzicht gegeven in de feitelijke softwarearchitectuur van de wolken. Na de eerdere categorisering van wolken in de breedte, is de cloud stack verticaal, met abstracties die het nu mogelijk maken de cloud op te splitsen in aspecten van specifieke dienstenoplossingen, in overeenstemming met de focus op software of de aangeboden diensten. De belangrijke synoniemen hier: Applicatie (SaaS – “Software as a Service”), Platform (PaaS – “Platform as a Service”), Infrastructuur (IaaS – “Infrastructure as a Service”).

Het idee achter deze indeling is om zowel klanten als aanbieders de kans te geven hun behoeften expliciet kenbaar te maken en, indien nodig, volledige structurele transparantie te bieden zonder hen met meer dan zeer minimale kennis te belasten. In die zin zijn de belangen dan ook duidelijk te onderscheiden, en terwijl een eindklant zich alleen richt op de operaties van de SaaS-laag, kan een ontwikkelaar zich daarnaast bezighouden met de PaaS-laag en kan de netwerkspecialist aanspraak maken op IaaS. De cloud stack onderscheidt zich dus in een soort rolverdeling die zichtbaarheid toekent in de zin van aspectrationaliteit en daarmee een laag vormt waarin vervolgens gelijkwaardige softwareproducten te vinden zijn. Aangezien de stack als systeem ook open is, is de toevoeging van verdere abstracties of extra lagen natuurlijk mogelijk en wenselijk, zolang het doel en het begrip ermee gediend zijn (Content as a Service, Process as a Service).

Applicatie (SaaS):

Als meest abstracte laag wordt software-as-a-service evenzeer gekenmerkt door grote schommelingen en onvoorspelbare belastingen. SaaS is lichtgewicht en het scenario voor precies de use case waarin een gebruiker met zijn webbrowser toegang heeft tot een online applicatie en alleen geïnteresseerd is in de gegenereerde output. Het beeld van de afnemer van de dienst is er een van minimalisme tegenover technische overhead en de mogelijkheid om zich zo goed mogelijk op zijn of haar core business te kunnen concentreren. De dienstverlener leeft van deze motivatie en financiert zijn kosten door winstdeling en maandelijkse (op gebruik gebaseerde!) vergoedingen. Als dienstverlener levert hij zowel software- als hardware-ondersteuning in de vorm van capaciteiten in een datacenter. Hij is in principe verantwoordelijk voor alle componenten (netwerk, server, opslag, database, back-up), maar moet ook de werking van de applicatie controleren in de vorm van authenticatie, schaling, updates, onderhoud, monitoring en beschikbaarheid. Deze koppeling van uitsluitend op gebruik gebaseerd verbruik en flexibel aanpasbare hardwareconfiguraties is software-as-a-service, een van de essentiële innovaties van cloud computing en tevens een breuk met het traditionele softwarelicentiebeleid en starre pakketprijzen.

Als gewone internetgebruiker en surfer krijg je hier nauwelijks iets van mee, of alleen indirect, bijvoorbeeld omdat veel van deze aanbiedingen door reclame worden gefinancierd en gratis zijn. Als gebruiker maakt u – in die zin – natuurlijk ook deel uit van de cloud, maar alleen wie betaalde diensten gebruikt zoals video on demand of muziekdownloads, premium e-mailaccounts heeft of professioneel beheerde fotogalerijen, komt rechtstreeks en effectief in aanraking met SaaS. De bekendste vertegenwoordigers van SaaS die voor zakelijke doeleinden worden gebruikt, zijn momenteel echter toepassingen zoals Google Docs, sharing-diensten en producten voor live vergaderingen.

Platform (PaaS):

Als laag onder Software-as-a-Service streeft dit abstractieniveau naar oplossingen die veel concreter zijn. In tegenstelling tot SaaS stelt Platform-as-a-Service (PaaS) de klant in staat volledige applicaties rechtstreeks in de cloud te draaien. Bij PaaS is dus niet de output in de vorm van informatie en gegevens van doorslaggevend belang, maar de productsoftware zelf. Klanten van deze laag zijn, zoals de naam al aangeeft, op zoek naar een platform dat optimaal voldoet aan hun behoeften van een ontwikkelingsomgeving en waarmee kostenefficiënt applicaties kunnen worden gecreëerd. PaaS biedt dan ook een infrastructuur die geen complexe toegang op het niveau van het besturingssysteem noch een grafisch primitieve interface vereist.

In veel gevallen ligt de sleutel tot PaaS in de levering van programmeerinterfaces en runtime-bibliotheken, die de ontwikkelaar ook de mogelijkheid bieden de parameters van de omgeving aan zijn omstandigheden aan te passen. Als technologie is PaaS dus optimaal wanneer men online software wil ontwikkelen – debugging, implementatie en beheer inbegrepen. Voor ontwikkelaars betekent dit in individuele gevallen dat zij alle op Java, PHP of LAMP gebaseerde toepassingen en logica kunnen blijven schrijven, terwijl zij de verantwoordelijkheid voor schaling, levenscyclusmigratie en beveiliging volledig overdragen aan de PaaS-stack of de dienstverlener.

Voor gebruikers van dergelijke vraaggereedschappen is het voordeel dat zij beschikken over samenwerkings- en ontwikkelingscontainers die altijd worden onderhouden en klaar zijn voor gebruik, en de kosten kunnen beperken tot het proces van implementatie alleen. De werkomgeving voor PaaS is natuurlijk veel groter dan voor SaaS. PaaS-dienstverleners kunnen bijvoorbeeld hun eigen prijsmodellen definiëren en de kosten van de ontwikkeling zonder omwegen rechtstreeks doorberekenen aan de bovenlaag. Omgekeerd staat deze interface ook open voor SaaS-aanbieders, die PaaS nu als extra optie aan hun klanten kunnen aanbieden. Prominente aanbieders van PaaS-diensten zijn professionele platforms zoals Windows Azure, de Google App Engine of Microsoft Office 365, maar ook steeds meer webhosters wagen zich nu aan PaaS en bieden op maat gemaakte systeemomgevingen aan.

Infrastructuur (IaaS):

De sleutelwoorden voor dit stackniveau zijn computing instances en virtuele servers. Als laagste laag is de abstractiegraad hier vrij laag, terwijl de mogelijke koppelingen in de richting van PaaS en SaaS toenemen. Concreet betekent IaaS ook “server on demand” en komt het overeen met een bedrijfsbeleid waarbij het datacenter niet langer bepaalde contingenten aanbiedt, maar de klant alleen precies die capaciteiten configureert en betaalt die hij daadwerkelijk in het datacenter gebruikt.

Voor zelfbeheer krijgt de afnemer van de dienst dienovereenkomstig toegang tot besturingssystemen en zorgt hij ook zelf voor firewalls en loadbalancers. Om via IaaS exploitatiewinst te genereren, moeten klanten dienovereenkomstig servertechnologieën zoals virtuele particuliere netwerken, IP-pools of carrier clouds inzetten. Naast Microsoft is Amazon een van de belangrijkste aanbieders van Infrastructure-as-a-Service – met verschillende producten voor opslag, rekenkracht en cascadering.

Ter afsluiting van onze kleine “cloudificatie” willen we van de gelegenheid gebruik maken om het cloud-universum aan te vullen. Zo willen wij vermelden dat de tot nu toe gepresenteerde cloud stack, hoewel algemeen erkend en gewaardeerd, niet het enige in omloop zijnde stackmodel is. Aanvankelijk gelanceerd onder de slogan “Everything as a Service”, heeft ook de XaaS-stack (Anything as a Service) enige bekendheid gekregen, met een sleutel die elke denkbare vorm van IT als dienst op de markt wil brengen. Cloudformules die door XaaS worden aangeboden zijn onder meer Humans as a Service (HuaaS – menselijke intelligentie) of Data Intensive Computing as a Service (DiCaaS – wetenschappelijke toepassingen/high performance computing).

Voor kleine cloudgebieden is het opzetten van een eigen cloud echter wel degelijk een probleem. De stap naar de persoonlijke alles-in-één cloud-oplossing heet Cloud NAS en komt nu in een stroomversnelling. Een voorbeeld is Synology’s “Cloud Station” in hun DiskStation Manager 4.0.

Op een heel andere plaats hangt de zegen echter nog steeds enorm scheef. De industrie staat momenteel en voor het grootste deel volledig buiten spel als het gaat om cloud computing. De productie- en controleprocessen zijn te gevoelig om zonder meer aan de cloud toe te vertrouwen en de huidige tekortkomingen op het gebied van cloud security zijn nog te groot. Finaliteit met betrekking tot het onderwerp cloudstructuren is niet in zicht – althans op dit moment – dus de nagestreefde openheid van cloud computing kan ons voorlopig nog parten blijven spelen!

Wolkenbeeld en weersituatie

Zo duidelijk als de classificeerbaarheid van wolkenformaties is, zo divers zijn de use cases in de wolkenlucht. Veelzeggend is hier de schijnbare monopoliepositie van de mondiale spelers. De mainframefabrikanten zelf buiten beschouwing gelaten, zijn het vooral Amazon, Google en Microsoft die al over de middelen beschikken en vooral in de hardwaregerelateerde stapellagen hebben gepionierd en geprijsd. Er is echter genoeg speelruimte naar boven toe, en starre infrastructuren veranderen steeds meer in een nauwelijks beheersbare drukte van marktdeelnemers met veel bekende namen en de usual suspects. De lijst is niet volledig en slechts exemplarisch. In het volgende artikel zullen wij de voor de thuisgebruiker belangrijke cloudoplossingen nog eens in detail presenteren.

De impact op de binnenlandse markt is dan ook niet anders. De situatie wordt geïllustreerd door IaaS- en Paashosting, waarvan de dienstverleners aanvankelijk alleen uit de VS kwamen en vanwege de afstand en de anders gehanteerde eisen op het gebied van gegevensbescherming en -beveiliging de Europese gebruikers tot nu toe plachten af te schrikken. Sinds 2011 is deze schaarste aan Europese zijde echter afgenomen en geven ook steeds meer bedrijven hun weerstand op. Zodra er nog maar 5 in plaats van 10 servers in hun eigen kelder staan en ze beseffen dat alleen al de economische voordelen met een besparing op de elektriciteitskosten van 20 % een garantie zijn, is er meestal geen houden meer aan. De voordelen van de cloud, die de standby- en onderhoudstijden verkort en bovendien gelijke competenties communiceert, zijn inspirerend. Het is dus niet voor niets dat virtuele oplossingen wijdverbreid zijn bij meer dan 60 % van de IT-MKB’s in het hele land. Laten we daarom eens kijken naar enkele typische use cases en genieten van het uitzicht.

Amazon (aws.amazon.com/nl/)
Firefox plug-in voor de Amazon EC2 service. Zet uw eigen applicaties om in Amazon Machine Images en bedien alle essentiële operaties met één druk op de knop.

Google Docs (http://docs.google.com/) en Google Drive (https://drive.google.com)

Gratis kantoorplatform voor zorgeloos dagelijks gebruik van teksten, tabellen, grafieken en presentaties; ongecompliceerd delen en synchroniseren, bedienbaar vanaf alle computers met internet en ondersteund met real-time editors voor automatische just-in-time uploads. Ondersteunde formaten: Microsoft Office, odf, html, pdf, rtf, ai, psd, tiff, eps, dxf, svg, ttf, xps, rar, zip. Google Docs wordt aangevuld met de nieuwe dienst Google Drive, die ook als eenvoudige “cloudopslag” kan worden gebruikt.

Office 365 (www.microsoft.com/de-de/office365/)
Betaald cloud computing-pakket en verzameling zakelijke software om de effectiviteit te vergroten door middel van communicatiemiddelen en online samenwerking. Belangrijkste functionaliteiten: up-to-date Office-pakket, opslagplaats voor teamwerk aan Office-documenten (Sharepoint), centrale e-maildistributielijst (Exchange-server), audio- en videogesprekken en uitwisseling van instantberichten (Lync). Office 365 bindt momenteel meer dan 5000 grote klanten.

Salesforce (http://www.salesforce.com/de/)
SaaS- en PaaS-dienstverlener, gevestigd in San Francisco. Salesforce is een belangrijke (misschien momenteel de belangrijkste) specialist in klantenbeheer en verhuurt bedrijfsoplossingen uit de CRM-omgeving. De producten variëren dienovereenkomstig van Social Web tot Social Enterprise voor zowel projecten als human resources. Tot het aanbod behoren: Enterprise Resource Planning (ERP), Human Resources Management (HRM) en Supply Chain Management (SCM).

Windows Azure (http://www.windowsazure.com/de-de/)
Prijsgebonden cloud-platform voor ontwikkelaars. Windows Azure wordt op de markt gebracht als een cloudbesturingssysteem en geëxploiteerd in de datacenters van Microsoft. Azure is onderverdeeld in de gebieden compute, storage, AppFabric, virtueel netwerk, CDN en marketplace en ondersteunt softwareontwikkelaars met een rolsysteem. In vergelijking met concurrerende producten zoals Google Apps overtuigt Windows Azure vooral door het brede gebruik van mogelijke programmeertalen – een speciaal opgezette kostencalculator maakt een flexibele configuratie van individuele behoeften mogelijk.

Google Picasa (http://picasa.google.com/intl/de/)
Hybride mix van desktop applicatie en cloud computing technieken. Picasa is een beeldbewerkingssoftware die online opslag biedt in het gigabyte-gebied en de archivering en het beheer van geüploade foto’s mogelijk maakt. Hoewel slechts de lichte editie van een bewerkingssoftware (eenvoudige correctie, afstemming, enkele effecten), wordt Picasa juist gewaardeerd om zijn intuïtiviteit. De mogelijkheid om de toepassingsruimte zelf in te richten en virtuele, deelbare fotoalbums te maken is een niet onbelangrijke concurrent van Flickr. Google Picasa maakt deel uit van de Google Apps en is geïntegreerd in Google Plus.

Dropbox (https://www.dropbox.com/)
Cloudwebdienst voor online gegevensback-up en automatische synchronisatietaken. Het idee van Dropbox is dat van een online harde schijf (2 GB gratis opslag) die toegankelijk is voor individuen, maar ook voor hele gebruikersgroepen, om gegevens gesynchroniseerd te beheren en onafhankelijk te zijn van wisselende locaties (Linux, Windows, Mac OS, iOS, Android, Blackberry). Dropbox is dankzij de gebruikte technologie (Amazon S3, AES256-ondersteuning, eigen TrueCrypt-codering) een paradepaardje van cloud computing en een populaire eerste aanloophaven.

Microsoft OneDrive (https://onedrive.live.com/about/de-de/)
Ondertussen biedt ook Microsoft een redelijke clouddienst, die vooral schittert door zijn integratie in Windows (via Windows Live of in Windows 8) en met 15 GB gratis opslag. Er zijn ook apps voor mobiele apparaten op alle platforms beschikbaar.

Apple iCloud (https://www.icloud.com/)
De clouddienst van Apple wordt vooral gebruikt om gegevens uit te wisselen tussen verschillende Apple-apparaten (en Outlook) en slaat naast afspraken, contacten of notities ook bijvoorbeeld foto’s, documenten, muziek en apps op.

Autodesk 360 (https://360.autodesk.com/Landing/Index)
Toepassingsvoorbeeld voor gaming en renderdiensten (render as a service, render on demand). In plaats van muziekdownloads of foto-onlineshop kun je zogenaamde render units kopen en krijg je servertijd voor het berekenen van animaties, automatische optimalisaties en scene-analyses. Werken met de cloud verandert uren in minuten en bespaart in individuele gevallen het hele ontwikkelbureau.

Daarnaast zijn er natuurlijk bijna dagelijks nieuwkomers in de cloud en vooral synchronisatiediensten à la Cubby.com, Teamdrive of Space Monkey schieten momenteel uit de lucht. Belangrijk voor het begrip is hier alleen dat ondanks alle verschillen tussen de aanbiedingen uit de cloud, de praktische omgang met de dienstverleners altijd vergelijkbaar is. Als toevallige surfer en eindgebruiker zal de browser meestal vrijwel voldoende blijken te zijn en via een grafisch bedienbare webfrontend toegang tot de cloud kunnen realiseren. Ambitieuze cloud computing aspiranten daarentegen zullen in de meeste gevallen een soort metaprogrammering beschikbaar hebben in de vorm van een cloud API die de afhandeling van de clouddienst regelt en het opzetten ervan vergemakkelijkt. Kenmerkend is dat er een ruime keuze is aan programmeertalen voor de cloud-API’s in de bovenste lagen van de stack, en een afname van deze keuze naarmate men lager in de buurt van de hardwarelagen komt. REST-architectuur en SOAP zijn duidelijk de bepalende paradigma’s in cloud computing. Maar ook al is niet elke dienst die u momenteel op het web gebruikt echt op de cloud gebaseerd, een associatie met de cloud mag vandaag de dag aan geen enkele webtoepassing meer worden ontzegd. Zelfs in het diepste cloud-district blijft het doel van de cloud om dogmatische specificaties ten koste van alles te vermijden.

Donkere luchten en stormwolken

Na alle lof tot nu toe is er natuurlijk behoefte aan een laatste kritische beschouwing van de calculerende wolken. Wat het publiek momenteel meemaakt met betrekking tot de cloud is in zekere zin een complete breuk met de traditionele IT-marketing en de herschikking van het dienstenlandschap, waarvan de innovaties en projecten de hemel op aarde beloven. Aan de cloud-ideologie willen wij dan ook de vele vorderingen op het gebied van gemak, gebruiksgemak en interoperabiliteit toeschrijven. Als antwoord op de huidige wereldwijde technologische behoefte aan allesomvattende oplossingen kan cloud computing werkelijk de langverwachte redding zijn – als het mogelijk is om cloud gimmicks achterwege te laten en te voorkomen dat al te bizarre ideeën van IT-managers worden omgezet in functionele strategieën.

Voor de normale DSL-gebruiker met een voorliefde voor privé-gegevensopslag in de cloud houdt de pret al op als “geven aan de cloud” en “krijgen uit de cloud” het oog van de naald wordt voor het uploaden. De magere uploadsnelheden van de (kunstmatig) asynchrone DSL-lijnen maken het plan van een volledige back-up in de cloud al snel verleden tijd. Daarnaast is er het volume van de gegevenscontracten van mobiele klanten. Bij een overdrachtsvolume van 300 MB komt het muziekarchief in de cloud abrupt tot een einde, waardoor diensten als Apple’s iTunes Match voor veel gebruikers nutteloos worden.

Hoe goed sommige ideeën ook zijn, zorgeloos genieten kan alleen als de verschuiving van de cloud van de netwerken naar het internet ook soepel verloopt. De cloud als economische magneet en als uitwisselingsknooppunt voor competentie en team-interne intelligentie kan en wil echter niet langer wachten. Blijkbaar wil niemand zonder het gemak van cloud-diensten en bijna geen enkel IT-bedrijf kan het zich veroorloven om het effect van operationeel direct gecommuniceerde en effectieve know-how te missen of om de synergieën van onaangekondigde managementprocessen te missen. Dus wat is het addertje … geen paraplu’s of slecht weer kleding? Ja, dat is er wel! Dat is precies waar de twee belangrijkste termen “Managing Trust” en “Corporate Technical Responsibility” voor staan. Als het gaat om gegevensbescherming en -beveiliging is het zicht – op zijn zachtst gezegd – wazig en zijn veel risico’s nog niet voldoende uitgelegd. Misschien wel begrijpelijk is men van mening dat de nieuwe cloud-mentaliteit vrijheden belooft op plaatsen waar men normaal gesproken niet zonder beperkingen wegkomt. De versoepeling van deze grenzen is verontrustend en gezien de twijfelachtige regelgeving inzake gegevensbescherming en de internationale geschillen over overeenkomsten inzake gegevensbescherming is een lichte grilligheid niet geheel onverwacht. Het is in dit verband belangrijk te begrijpen dat cloud computing en politiek niet van elkaar verschillen, dat er een lobby achter de cloud zit en dat contact- en klantgegevens slechts in beperkte mate de landsgrenzen mogen overschrijden. Hoe snel het kan gebeuren dat gevoelige gegevens van de ene op de andere dag ontoegankelijk worden, zij het door insolventie van de provider of openbare aanklagers, is de gebruikers hopelijk inmiddels wel duidelijk. Wanneer dus op zijn laatst de juiste middelen tegen gegevensverlies en het uitlekken van werknemers zijn vastgesteld en de gegevensvoorschriften onvoorwaardelijk cloud-compatibel kunnen worden uitgevoerd, komt er misschien echt langdurig mooi weer met uniforme normen.

Stefan Brätsch is zelfstandig softwareontwikkelaar, IT-auteur en IT-manager en wijdt zijn bedrijfswebsite www.systemcräsh.de aan onderwerpen als IT-projectbeheer, “Science as a Service” en HUMINT.